Khái niệm “dân gian” trong bối cảnh hiện đại

Bài viết được Nhà nghiên cứu – nhạc sĩ Lê Hải Đăng thực hiện trong khuôn khổ dự án “Phong hoa ca vịnh” do Cultura Fish tổ chức. Vui lòng dẫn link, ghi nguồn khi trích dẫn và không đăng lại ở bất kỳ hình thức nào. Đọc thêm về “Phong hoa ca vịnh” tại đây: https://culturafish.com/vi/projects/du-an-phong-hoa-ca-vinh/ 

Đọc phần 1 tại đây 

Bước vào xã hội hiện đại, khái niệm dân gian có thêm một số thay đổi. 

  • Trước hết, dân gian không chỉ khép kín trong nhóm xã hội thuộc tầng lớp bình dân mà còn mở rộng phạm vi ra cả tầng lớp thị dân, trí thức… Nhiều dạng thức văn hóa hình thành trên cơ sở sáng tạo phái sinh, tự phát trôi nổi trong đời sống, trên không gian mạng góp công rất lớn bởi nhiều thành phần cư dân đa dạng, nổi bật như nhạc chế, vè… 
  • Thứ hai, xã hội hiện đại với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, mức độ phổ cập giáo dục gia tăng, ý nghĩa, nội hàm của khái niệm dân gian không bó hẹp trong phạm vi những người bình dân không biết chữ…nữa. Chưa kể, đã có một sự giao thoa mạnh mẽ giữa văn hóa dân gian và chuyên nghiệp, như hát bội, đờn ca tài tử, cải lương… Những loại hình nghệ thuật này tồn tại trong môi trường văn hóa dân gian. Ngược lại, nhiều loại hình diễn xướng dân gian, như hát ru, lý, hò, vè, nói thơ… đã tràn vào các loại hình nghệ thuật chuyên nghiệp. 
Bài vọng cổ “Ông lão chèo đò” có sử dụng chất liệu nói thơ Vân Tiên
  • Thứ ba: sự tiến bộ về mặt nhận thức, thái độ ứng xử của con người đã có nhiều thay đổi. Văn hóa dân gian từng được hiểu là tri thức dân gian, di sản của những người không biết chữ, sử dụng phương thức lưu truyền phi văn tự (truyền khẩu)… Nhưng, truyền khẩu, không sử dụng văn tự, thậm chí mù chữ… không đồng nghĩa với cấp thấp, chưa phát triển hay bán khai với những định kiến mang tính kỳ thị, phân cấp (chứ không phải phân loại, bình đẳng). Thuyết tương đối văn hóa phổ biến giữa thế kỷ 20 đã nhận được sự ủng hộ của nhiều tầng lớp cấp tiến, thiện trí thức từ khắp nơi trên thế giới. Nó góp phần vào những nỗ lực thúc đẩy phục hồi giá trị văn hóa dân gian.  

—

Tác giả: Lê Hải Đăng

Biên tập: Lục Nhi | Huyên

Ảnh bìa: Các bạn trẻ của The Soil Project tham dự lớp ca cổ của Hiếu Văn Ngư.